Sabratha en het Colosseum, bloed en bloedbanden

Door Ahmed Fergiani

VOORWOORD 
Rond de achtste eeuw voor Chr. zetten de Feniciërs diverse plaatsen op langs de kust van Noord Afrika. Deze plaatsen waren bedoeld om schepen een veilig onderkomen te bieden en als handelspost voor de uitvoer van producten uit het Afrikaanse achterland. Eén ervan was Sabratha. The Feniciërs gaven de plaats de Lybico-Berber (oud Libisch schrift) naam Sbrtn, ruwweg vertaald als ‘ graan markt’ hetgeen volgens de elfde-eeuwse historicus al-Bakari suggereert dat er op die locatie al een leefgemeenschap was voordat de Feniciërs er aan land kwamen.
Sabratha werd rond 500 voor Chr. een kolonie van Carthago die bekend stond onder de naam Tsabatan en onderdeel uitmaakte van een drie steden handelsnetwerk (Sabratha, Oea en Lepcis) door de Grieken aangeduid als Emporia (de Romeinen zouden het later Tripolitana noemen wat ook de naam van de provincie werd).

Vooral door een directe verbinding tussen het stadje aan de kust en de Ghadames Oase in het binnenland was Sabratha voor Carthago een van de meest lucratieve havens. De stad ontwikkelde zich snel naarmate er meer vraag kwam naar goederen uit Ghadames. De bevolking groeide ook, er kwam een markt zowel als tempels.
Uit deze periode zijn er nog steeds getuigen van de rijkdom onder Carthago. Het Mausoleum van Bes is na het theater wellicht het meest beroemde bouwwerk op de opgraving.
Het keerpunt voor de stad was de tweede Punische oorlog (218-220 voor Chr.) die werd verloren door de Carthagers waarna Carthago werd verwoest. Alhoewel Sabratha zelf niet bij het conflict was betrokken had dit toch grote invloed. Nu de Carthagers er niet meer waren werd Sabratha ingelijfd in het koninkrijk van Masinissa van Numidië. Rome liet Masinissa zijn gang gaan in Noord Africa en deze vestigde zijn grote Koninkrijk van Numidië. Zijn opvolger provoceerde Rome in 112 voor Chr. hem de oorlog te verklaren. Na zijn nederlaag en executie in 105 voor Chr. werd Noord Africa door de Romeinen opgedeeld en Sabratha zowel als de andere havensteden kwamen onder Romeins gezag. Ongetwijfeld werd de stad wederom welvarend en moet vele indrukwekkende gebouwen hebben gekend.

Meer dan vijftig jaar later lijfde Julius Caesar Sabratha in bij de provincie Africa Nova (nieuw Afrika) en gaf opdracht de stad te renoveren om de infrastructuur te verbeteren.

Naast de oude marktplaats werd een forum en een basilca gebouwd om wettelijke zaken te regelen. Tijdens de regering van Augustus (27 voor Chr. – 14 na Chr.) werd de eerste Isistempel gebouw die later onder Antoninus Pius (138-161 na Chr,) zou worden gerenoveerd. De Antoninus Pius periode werd overigens het hoogtepunt in faam en rijkdom voor Sabratha en het was die periode dat de stad compleet werd gerenoveerd zodat het de naam kreeg van ‘ Het juweel van de Noord-Afrikaanse kust’.
De meeste ruïnes die je nu nog ziet komen uit die tijd. Er was dus een nieuwe tempel voor Isis,  voor Serapis en voor de godheid Liber Pater (vrije vader) die waakte over de vruchtbaarheid, persoonlijke vrijheid, wijn en wijnbouw. Er waren Romeinse baden, een theater en een amfitheater. Antoninus maakte van Sabratha een kolonie met Romeinse rechten volgens de wet voorde inwoners. Meteen na het verkrijgen van het predikaat ‘kolonie’ vestigde Sabratha haar eigen handelskantoor in de haven van Ostia bij Rome om daarmee haar handelsbereik te vergroten.

 

Panem et Circensis
In de tussentijd was Rome het Mekka van de Middellandse Zee en ver daar buiten geworden. Het was de eerste stad met meer dan één miljoen inwoners. Eén op de vier daarvan was ofwel slaaf dan wel uitzonderlijk arm. Om een eventuele opstand te voorkomen gaven de keizers hen panem et circenses² (brood en circus ofwel brood en spelen).
Brood (graan) werd al in 123 voor Chr. op initiatief van de Romeinse politicus Gaius Sempronius gratis uitgedeeld onder de arme bevolking, vermaak was de tweede hoeksteen. De Romeinse keizers organiseerden op grote schaal gladiatorengevechten waarbij ook vele exotische en wilde dieren van over de hele wereld werden betrokken. Augustus claimt in zijn Res Gestae divi Augusti ³ (de werken van de goddelijke Augusts) dat hij 3.500 Afrikaanse dieren heeft laten doden tijdens 26 jachtspelen die bekend stonden als Venationes (venatio = jacht): 400 tijgers, 260 leeuwen, 600 luiparden en andere dieren zoals zeehonden, beren, adelaren etz.
De hem opvolgende keizers deden hetzelfde en soms zelfs in grotere aantallen. De kosten waren enorm en soms zo hoog dat sommige keizers in economisch slechtere tijden moesten bezuinigen door de dieren cadeau te doen aan particulieren. .

De Flavische keizers en het Colosseum
Flavia Domitilla de oudere, de vrouw van de stichter van de Flavische dynastie, Vespasianus, werd geboren in Sabratha uit een Italiaanse kolonisten familie die daar tijdens de regering van Augustus waren neergestreken. Voordat Vespasianus keizer werd, was hij gouverneur van Afrika. Tijdens zijn gouverneurschap kwam hij ooit in dusdanige financiële problemen dat hij zijn landgoed aan zijn broer moest verkopen en toen besloot de muildierhandel in te gaan hetgeen hem de bijnaam mulio (muildierdrijver) opleverde.⁵.

Vespasianus was niet langer de mulio toen hij eenmaal op de troon van Rome zat. Hij wist bij uitstek wat Rome nodig had; een groot amfitheater. En dus startte hij de bouw van wat later ‘het colosseum’ zou heten met plaats voor niet minder dan 50.000 toeschouwers. Het werd een indrukwekkend gebouw waar gladiatoren elkaar woest bestreden en scheepsvrachten dieren nodig waren om misdadigers te doden tijdens het zeer gewaardeerde Demnatio ad Bestias (verdoordeeld tot de beesten) spelen of om zelf te worden gedood tijdens de Venatores (jacht spelen).
Bij de inauguratie van het Colosseum werden er circa 9.000 dieren gedood. De Romeinse geschiedschrijver Suetonius meldde dat er op de eerste dag al 5.000 wilde dieren aan het publiek werden getoond. Deze getallen waren wellicht overdreven, maar het blijft een feit dat in Noord Afrika het aantal leeuwen en olifanten hard achteruit liep doordat er eeuwen lang op ze werd gejaagd ten behoeve van de spelen in Rome.
De handelaren uit Sabratha stonden klaar om te voldoen aan de behoefte van het Colosseum. Zij waren, via de Garamants, de voorvaderen van de Touareg, niet voor niets de heersers van de handelsroutes met Centraal Afrika.

De Garamants en andere inheemse stammen lieten duizenden prehistorische afbeeldingen van jachtscenes na in de rotsen van het Akakus gebied in het zuiden van Libië. Zij konden de mensen uit Sabratha voorzien van datgene wat Rome vroeg, levende wilde en exotische dieren in goede conditie voor de spelen zowel als voor privé verzamelingen.
Als de gevangen dieren Sabratha bereikten, werden ze meteen naar de haven gebracht waar de vloot al wachtte. Voordat de schepen de door de Feniciërs gebouwde en door de Romeinen vergrote haven verlieten om richting Rome te varen smeekten de zeelieden om bescherming van de Egyptische godin Isis, hun beschermgodin wiens tempel op de kust van Sabratha stond (foto 4 nummer 26).
Maar omdat de reis gevaarlijk was en het bereiken van de bestemming niet gegarandeerd hadden ze ook nog de bescherming van een andere god nodig. Op de boeg van hun schip, gevuld met wilde dieren, amforen met olijfolie, granen en nog veel meer geliefde exotische producten, werd de beeltenis geplaatst van de geduchte god Bes om piraten af te schrikken en het boze oog te bestrijden alvorens te vertrekken naar de havens van Sicilië of Ostia bij Rome.

Na aankomst in Ostia was de al eerder genoemde permanente handelspost achter het theater van Ostia, bekend onder de naam Statio Sabratensis (kantoor van Sabratha), verantwoordelijk voor het zenden van de koopwaar via de rivier de Tiber naar het Forum Boarium in Rome. Gebruikte lege amforen werden onderdeel van de Monte Testatccio terwijl de wilde dieren werden geleverd aan plaatselijke tussenpersonen die ze weer doorverkochten aan het Colosseum en een vermogen verdienden met het introduceren van dieren die door de meeste inwoners van Rome nog nooit eerder waren gezien.
Dit gebruik duurde bijna vier eeuwen; Afrikaanse dieren aan het Colosseum geleverd door Sabratha waarbij de bloeddorstige inwoners van Rome maar al te goed wisten wat Sabratha was en wat ze leverden.
Sabratha bereikte haar hoogtepunt onder Antoninus. Rijkdom regeerde er en de inwoners waren vermogend, gelukkig en chique alhoewel…..een bepaald voorval gaf wellicht al aan dat de voorspoed tanende was.

In 158 na Chr. vond er een beroemd proces plaats in Sabratha waarbij een zekere Apuleius s⁹ uit Madaura (een stad in het huidige Algerije) door fanatieke inwoners van Sabratha werd beschuldigd een rijke weduwe ui Oea door middel van magie tot een huwelijk met hem te hebben gedwongen. Hij was onschuldig en presenteerde zijn Apologia (verdediging) in de basilica van Sabratha.
Apuleius schreef Matamorphoses ook wel Asinus Aureus (gouden ass= ezel) genoemd, de enige Latijnse nouvelle die in z’n geheel bewaard is gebleven. Het is een verbeeldend, brutaal en amusant werk dat een loopje neemt met de lachwekkende avonturen van ene Lucius die experimenteert met magie en zichzelf per ongeluk verandert in een ezel.

Ongeveer twee eeuwen later werd Sabratha ingenomen door de Vandalen uit Spanje, de Byzantijnen uit Klein-Azië en de Arabieren uit Arabië terwijl het Colosseum door de verspreiding van het Christendom in 532 buiten gebruik raakt en verre herinneringen uit verre steden achter zich laat.

Vandaag de dag getuigen ruïnes van Sabratha over de verschillende perioden, Fenicisch, Punisch, Romeins en vele Byzantijnse mozaïeken en kerken. Maar wat het eerste opvalt is het enige nog bestaande Punische monument in Noord Afrika, het Mausoleum van Bes (foto 9).
Uit de Romeinse tijd vinden we nog veel gebouwen zoals het Romeinse Forum met een dozijn heidense tempels, thermaal baden en een amfitheater met plaats voor 10.000 bezoekers. De voornoemde Romeinse ruïnes worden gedomineerd door het Romeinse theater (foto 11), het op één na grootste in Noord Afrika en het meest indrukwekkende monument in abratha.

The harbour
Toen Sabratha werd opgegraven werd er weinig aandacht besteed aan de omvang van de haven. In 1966 vonden leden van de Cambridge University Underwater Exploration tijdens hun expeditie naar Sabratha een met beton bedekte natuurlijke golfbreker, een 300 meter lange golfbreker van keien en een kade systeem van steen blokken.

Aan de westzijde van het rif dat parallel loopt aan de kust stond in de antieke tijd waarschijnlijk een gebouw.
Ten noorden van de Seaside Baths werd een complex systeem bestaande uit rechthoekige blokken gevonden die 75m naar het rif de zee in liep. In het gebied van de blokken lagen een aantal zandstenen en cipollijnen (soort marmer) zuilen. Men suggereert dat deze blokken de restanten waren van een kade waarop een gebouw of een pakhuis met een zuilengalerij heeft gestaan.
Op het westelijke kust van de baai is een kleine kade van gesneden blokken gevonden en een aantal rotsuitgravingen. Verder naar het oosten toe, ten noorden van de Tonijn fabriek, bevindt zich op de rand van het water een cirkelvormige structuur. Wellicht was dit het fundament van een vuurtoren. Waarschijnlijk lag de haven van Sabratha compleet binnen het rif en, ondanks dat er geen sporen zijn gevonden, zou er een verbindingsweg hebben gelopen tussen de oostzijde van het rif en het vaste land in de buurt van de tempel van Isis. De ontdekking van de golfbreker vergroot het gebied waren schepen veilig konden aanleggen enorm. De posities van de twee kades suggereren ook dat schepen aan beide zijden van de haven konden worden geladen en gelost.

Als je vandaag op het strand van Sabratha staat is het triest te zien dat van een stad die eens dankzij haar haven zo floreerde, de haven zelf nog maar nauwelijks te zien is. Slechts in de zomer kan je kleine stukjes van de golfbrekers en de kades waarnemen. Dat wil zeggen kleine rotsen en eilandjes. Gelukkig is het haven gebied dat grensde aan de haven met zijn bassins, olijfolie-opslag faciliteiten, maalstenen en visbereidingsplaatsen voor het maken van de beroemde vissaus Garum, die over de gehele Middellandse Zee werd vervoerd, in zeer goede conditie bewaard gebleven.

• 
  Bronnen
• -Ancient History Encyclopedia-Sabratha
• -Cities in the Sand: Leptis Magna and Sabratha in Roman Africa by Kenneth D. Matthews, 1957 philadilphia.
• -Gladiators and Beast Hunts: Arena Sports of Ancient Rome - Christopher Epplett.
• -Suetonius, Divus Vespasianus
• -Antonino di Vita, La Libye antique, Cites perdues dans l’empire romain, 1998 Paris
• -Sabratha, a guide for visitors by Philip Ward, 1970.
• -Cambridge expedition to Sabratha 1966 (Lady Brogan, M.A. F.S.A. and Dr. K. Kenyon)
• 
  Noten
• 1:copyright: Le Musée absolu, Phaidon, 10-2012. Vreemde scene met twee losstaande gebeurtenissen op één renkel tableau, een gebruikelijke manier in Romeinse kunst
• 2:Panem et circenses- Deze zin komt oorspronkelijk uit een satire van de Romeinse satirische poeet Juvenal (c. AD 100). De context van, panem et circenses (bread and circuses) is, het laten zien dat dit de enige overbebleven interesse van het Romeinse volk en niet geïnteresseerd zijn in het historische geboortrecht van betrokkenheid bij de politiek.
• 3:Res Gestae divi Augusti - overlijdings inscriptie van de eerste Romeinse keizer, Augustus, met een eerste hand verslag van zijn leven en werken.
• 4:Foto: Wikipedia - Sebastian Straub
• 5:Suetonius, Vesp. 4–5
• 6:Jamahiriya Museum, Tripoli, Libya. From Dar Buc Ammera villa (Zliten).Foto:Wikipedia
• 7:Foto Mausoleum of Bes: Artur-Bergman.
• 8:Foto: Stilus.nl
• 9:Lucius Apuleius Madaurensis; c. 124 – c. 170 AD)