Overzeese handel

In de oudheid had bijna elke nederzetting aan de kust haar eigen haven. Naar gelang het belang van het achterland was deze groot of klein. Rome, dat zelf niet aan de kust lag, moest het oorspronkelijk doen met de aanvoer via de rivier de Tiber. Wel was er al vroeg (4^e eeuw voor Chr.) een min of meer militaire haven aan de mond van de tiber, Ostia¹. Deze haven had voornamelijk tot doel de verdediging van de kust tegen piraten en de bescherming van de, voor Rome belangrijke, zoutwinning ter plaatse.
Werd de Romeinse bevolking oorspronkelijk gevoed met lokale producten, al snel breidde Rome zich uit en had aan het begin van de Keizertijd al zo’n 1 miljoen inwoners die óók allemaal gevoed moesten worden. De eigen productie was al snel niet meer voldoende en er kwam een handel op gang vanuit alle windrichtingen. Vele van over zee. De belangrijkste handel was die in graan, vooral uit Egypte maar ook uit andere streken.

Naast graan was er tevens een levendige handel in wijn, olie enz die in grote amforen per schip richting Rome werden vervoerd. Er werden niet alleen voedingstoffen getransporteerd, maar ook zaken als ijzer, lood, tin, marmer, graniet en wilde dieren voor het circus. Het constante transport van deze producten leidde tot zeer gespecialiseerde schepen en daar moesten ook de diversen havens op worden ingericht.
De grote zeeschepen konden niet doorvaren naar Rome en moesten derhalve hun lading overladen in kleinere schepen. De geloste lading werd meestal pas enige tijd later doorgestuurd en moest tijdelijk worden opgeslagen. Een logisch gevolg hiervan is het ontstaan van een complete infrastructuur in die havens met opslagplaatsen, handelskantoren, markten en allerlei toeleveringsbedrijven voor de schepen en hun overzeese handel (vergelijk Amsterdam, Londen, Marseille). Schippers vonden het waarschijnlijk ook efficiënter om hun zaken in de haven zelf af te handelen dan in Rome en daarom kwamen de handelaren vaak naar hen toe. Zo ook in Ostia en Portus waar de haven een compleet handelscentrum werd.

Piazzale delle Corporazioni
Eén van de plaatsen waar we dat vandaag de dag nog steeds goed kunnen zien is Ostia. Hier vind je achter het theater een omloop bestaande uit een colonnade en 61, waarschijnlijk overdekte, kamertjes (stationes). Deze omgang was onlosmakelijk verbonden met het theater en werd oorspronkelijk gebruikt als wandelpassage voor en na een voorstelling, tijdens pauzes of bij slecht weer.

De stationes konden worden gekocht door iedereen die dat wilde, hadden in het begin geen commerciële betekenis en waren meer gerelateerd aan het theater zelf (sponsoren van stukken e.d. ).
Na de verbouwing van het theater aan het einde van de tweede eeuw na Chr., waarbij de vloeren van het theater en de galerij werden verhoogd, kregen veel van de stationes nieuwe eigenaren, overzeese en locale handelaren die zichzelf en hun handel daar konden presenteren.
De vloeren, waarop de theaterbezoekers vanaf die tijd rondwandelden, toonden vaak, als een vorm van reclame, welke producten en/of landen hier werden vertegenwoordigd. Omdat veel van de mosaic vloeren uit die tijd nog redelijk intact zijn maken ze ons deelgenoot van de vermoedelijke aard van deze handelskantoortjes.

Alles draait om vertrouwen
In de oostelijke porticus is een stuk marmer gevonden met daarop de de volgende tekst: 
NAVICVLARI AFRICANI
De schippers uit Afrika
Dit stuk marmer, te zwaar om als bekleding voor een statio te dienen, was wellicht onderdeel van een stuk marmer boven de oostelijke ingang van de galerij³. De tekst laat zien dat er nogal wat handelaren en schippers uit Afrika de haven aandeden. Als je tegenwoordig met iemand zaken wilt doen, heb je allerlei manieren om te controleren met wie je in zee gaat en of die partij wel betrouwbaar is (kamer van koophandel, internet etc). In de oudheid lag dat anders. Daar had je vaak een aanbeveling nodig van lieden die zelf een goede reputatie hadden en borg voor je konden staan. Meestal waren dat landgenoten van je die, in dit geval, in Ostia of Portus woonden. In een havenstad ontstonden er daarom allerlei corporaties van inwoners uit een bepaald gebied buiten Ostia. Een handelaar bijvoorbeeld uit Carthago meldde zich eerst bij de corporatie van de Carthagers in Ostia om via hun voorspraak zaken te kunnen doen. Ook dit kan een reden zijn geweest waarom de lokaal gevestigde groepen uit diverse landen een kantoorje hadden op de piazzale delle corporazioni.

Helaas is minder dan de helft van de vloeren bewaard gebleven. Via onderstaande drop-down lijst kunt u alle 61 stations apart bekijken.
Hier onder een lijst met die stationes die een verwijzing geven naar een product of herkomst.

Stationes waarvan handel of herkomst bekend zijn
Touwmakers en handelaren waarschijnlijk uit Ostia - statio 1
Handelaren in leer en/of bont uit Ostia en Portus - statio 2
Schippers die in hout handelden - statio 3
Schippers handelend in graan - statio 4, 5, 7, 33, 38, 53, 55, 56
Graan schippers uit Misua (Tunesië) - statio 10
Schippers uit Musluvium (Noord Afrika) - statio 11
Schippers uit Julia Hippo Diarrhytus (Tunesië) - statio 12
Handelaren in wile dieren em/of ivoor uit Sabrata (Libië) -statio 14
Schippers handlend in graan afkomstig uit Gummi (Noord Afrika) - statio 17
Schippers uit Carthago statio 18
Schippers handelend in graan uit Turris Libisonis (Sardinië) -statio 19
Schippers en handelaren uit Carales (Sardinië) - statio 21
Schippers en olie handelaren uit Syllectum (Tunesië) - statio 23
Handelaren uit Arelate (Arles) (wellicht diverse soorten goederen) - statio 27
Handelaren in wilde dieren  - statio 28
Schippers uit Narbo Marius (Gallia, het huidige Frankrijk) - statio 32
Schippers en handelaren in graan uit Curubis (Tunesië) - statio 34
Schippers uit Alexandrië (Egypte) - statio 40
Tiber schippers statio 43
Handelaren van wijn en dadels uit Mauretanië Caesariensis (Algerije) - statio 48
Makers van en handelaren in hennep - statio 58

Bronnen:
L. Bouke van der Meer; 'Ostia Speaks'; Peeters-Leuven 2012
Russell Meiggs: 'Roman Ostia'; At the Clarendon Press-Oxford 1973
J. Th. Bakker: www.ostia-antica.org
Taco T. Terpstra; 'The « Piazzale delle Corporazioni » reconsidered'; Mélanges de l'École française de Rome 126-1/2014

• Notities:
• 1:Zie artikel 'Een haven voor Rome' 
• 2:Foto 3 - Laura Maish-Bill Storage
• 3: Bloch, 44
• 4: Foto 4 - Klaus Heese. zie http://www.ia-ostiaantica.org/news/archivio-heese/