Een kijkje in de moderne keuken van de archeologie

HOE RECONSTRUEER JE EEN ROMEINS STADSCENTRUM UIT DE VIJFDE EEUW ONDANKS DE VERNIELINGEN VAN DE AFGELOPEN 300 JAAR?

Ook in 2018 vervolgt het Ostia Forum Project haar opgravingsprogramma. Op hetzelfde moment dat dit artikel wordt geschreven zitten de archeologen en hun studenten midden in de campagne van 2018 die begon op 16 augustus en eindigt op 28 september.

Het Ostia Forum project, deel 2 - Een verslag van Daniel Martin Beurze Damgaard ¹

In de eerste aflevering van de serie over het Ostia Forum Project zagen we dat Ostia tot aan 1941 al op grote schaal was opgegraven, maar dat vele stukken nog nooit wetenschappelijk waren gedocumenteerd.

Alhoewel er relatief goede plattegronden van de muren werden gemaakt, worden bodemoppervlakken slechts zelden vermeld. Er bestaan alleen uitgebreide afbeeldingen van waardevolle bodemoppervlakken zoals mozaïekvloeren met figuren, maar simpele mozaïekvloeren en vloeren van cement, travertijn en zelfs marmer worden nauwelijks genoemd. De situatie is zelfs nog erger als het gaat om pleinen, met als prominent voorbeeld het Forum (zie foto 2), die nog nooit gedetailleerd in kaart waren gebracht met individuele vloeren en de verschillende sporen van gebruik en hergebruik. Daarom hanteren we bij het onderzoeken van het terrein vanaf het begin van het project in 2002 tot aan de dag van vandaag een systematische aanpak in verschillende stappen die daar verandering in moet brengen.

De eerste stap: het archeologisch reinigen van het bodemoppervlak
Het idee is om de micro-stratigrafie in en onder de huidige lagen van begroeiing uiterst voorzichtig schoon te maken. Dit geeft ons een blik op precies dezelfde situatie die de vorige opgravers zagen en die we dan alsnog gedetailleerd kunnen vastleggen, hetgeen onze voorgangers vanaf het begin van de 19e eeuw tot aan het midden van de 20e eeuw nalieten. Na het verwijderen van de recente vegetatie en de sporen van toeristen vonden we een deels zeer ongelijk oppervlak. Dit was het resultaat van eeuwen schatgraverij en de bijna onwetenschappelijke manier van opgraven uit de dertiger jaren van de vorige eeuw. Gelukkig kunnen we bij sommige gebieden terugvallen op de uitstekende plattegronden die, door bijvoorbeeld Italo Gismondi ², voor 1938 zijn gemaakt en de dagboeken tot 1924 van Raffaele Finelli ³.

De tweede stap: geofysische analyse
Ons tweede doel was om op grote schaal bodemonderzoek te doen op dieptes van 20 cm tot 160 cm. Op die manier zouden we kunnen detecteren waar er zich nog substantiële restanten van gebouwen bevonden en waar heropgevulde gebieden van vroegere, niet gedocumenteerde, opgravingen.

De derde stap: strategische grondboringen
Het was de bedoeling om, aan de hand van de resultaten van de geofysische analyse, op strategische plaatsen grondboringen te verrichten. Door het vaststellen tot waar de ongedocumenteerde opgravingen tot aan de vijftiger jaren van de vorige eeuw waren uitgevoerd was het mogelijk om, met behulp van oude foto’s, dagboeken en geofysische plattegronden, onderzoek te doen met zo weinig mogelijk fysiek opgraafwerk. In voorheen opgegraven en weer dicht gegooide gebieden werden sleuven van meer dan 30 cm diep aangebracht met als doel deze gebieden weer te ontdoen van eventuele latere opvullingen en de situatie van voor die opgravingen uit de vroegere periode in kaart te brengen.

De vierde stap: het documenteren van alle antieke bodemoppervlakken
Na het ‘schoonmaken’ van de oppervlakken hebben we alle nog voorhanden zijnde sporen van laat-antieke vloeren en lagen geprobeerd in kaart te brengen. Rekening houdend met de onomkeerbare erosie veroorzaakt door weer, wind en massatoerisme kan het van actieve hulp zijn bij conservatie om al deze antieke oppervlakken vast te leggen met behulp van de meest geavanceerde technieken die ons vandaag de dag ter beschikking staan:

•  Tweedimensionale foto mozaïeken in de hoogste resolutie via digitale fotografie
•  3-D laserscans met kleurinformatie
•  3-D orthofotografie ⁴

Met behulp van speciale computerprogramma’s kunnen van de laserscans foto’s worden geproduceerd die hetzelfde beeld geven als een gewone foto (zie foto 4), met dit verschil dat de kijker zich als het ware binnen een driedimensionale ruimte van een model kan bewegen.

Om ook grote oppervlakken op deze wijze te kunnen documenteren hebben we een compleet digitaal opnamesysteem ontwikkeld bestaande uit luchtfotografie met vier- en acht propeller drones, aangevuld met hoge resolutie fotografie vanaf de grond. Daarnaast hebben we alle gegevens verwerkt in een gridsysteem voorzien van coördinaten. Omdat al deze 3-D modellen in een uitgebreider raamwerk moesten worden geplaatst werd er een basisgrid voor het hele stadscentrum ontwikkeld.

De vijfde stap: 3-D reconstructies
Als resultaat van de nieuw verkregen documentatie en alle beschikbare stratigrafische gegevens is het uiteindelijke doel om 3-D reconstructies te maken van alle bouwfases van het stadscentrum vanaf de derde eeuw voor Chr. tot de zesde eeuw na Chr. In vergelijking met bestaande 3-D modellen proberen we een duidelijk onderscheid te maken tussen de originele antieke overblijfselen, moderne restauratiepogingen en beschadigingen door erosie, en proberen we een hypothetische complete reconstructie te maken van de antieke vorm die het gehad zou moeten hebben ⁵.

Deze methode van oppervlakreiniging en opgravingswerkzaamheden, geleid door Axel Gering van het Duitse Archeologische Instituut van Berlijn, startte in Ostia al in 2002. Het huidige Ostia Forum Project is een voortzetting van de activiteiten van het Berlijn Team in 2013, met de focus op het Forum en de omliggende gebouwen. De volgende gebieden (voorzien van de door ons gehanteerde afkortingen) zijn reeds sinds 2008 behandeld en onderzocht of zullen verder worden onderzocht in de komende jaren:

			MFP - Main Forum Portico      MFR - Main Forum Rooms      MFW - Main Forum West      MFE - Main Forum East      EXE - Exedra      FSE - Foro delle Statua Eroica      VDF - Via delle Forica      ABP - Aula del Buon Pastore      CDB - Casa della Basilica      TFR - Taberna Forum Rooms      TGG - Taberna Giove e Ganimede      CDT - Caseggiato dei Triclini       FDT - Forica dei Triclini      TDF - Terme del Foro      MFC - Main Forum ‘Curia’      MFB - Main Forum ‘Basilica’      MFD - Main Forum Domus Portico      DTR - Domus del Tempio Rotondo      TTR - Taberna Tempio Rotondo      MUN - Mundus      TRA - Tempio di Roma e Augusto      CAP - Capitolium      ACL - Attius Clementinus      MLR - Manilius Rusticianus      PTR - Piazzale del Tempio Rotondo      TBZ - Terme Bizantine      NDV - Ninfeo delle Venere      TDV - Taberna delle Venere      CBA - Casa Basilicale      CDL - Caseggiato del Larario